LĀHAINĀ, Hawaiʻi – Í hono toe fakaava á e kolo ki hono ngaahi foha moe ngaahi ófefine, koe toko lahi taha naá nau omai tautau toko ua koeúhi ko ha faingamalie ke fakamāvae mo toe fekumi holo he efu.
Naé palanií lelei á e toe foki á e kainga naé nofo mo ngaue fakapisinisi í he élia naé vela. Naé hoko ia hili á e ngaue lahi á e U.S. Environmental Protection Agency, ó fengaueáki vāofi pea mo e kaungāue ki he ngaahi ílo fakafonua mei Lāhainā, ke fakamaá ‘a e ngaahi naunau kovi mo kona naé toe mai í he vela.Pea ko e fokotuútuú ki he toe foki mai naé fakahoko ia kimuá í he lava mai á e U.S Army Corps of Engineers ó tokoni ki hono toó atu á e ngaahi veve lalahi naé maumauí é he vela mei he ngaai ápi taau taha.
‘Ko e ngāue faingataá mo māmālie ka koe ngāúnu tokanga óku mahuínga ia ki he ngāúnu kimuá á e fakaakeake’, koe lea ia á Robert J.Fenton, ko e FEMA Region 9 Regional Administrator á ia óku takimuá í he ngaahi ngāue tokoni á e fetulolo í ha hili ha fakatamaki.’Óku fiemaú ke mau kaungāongoí mo fakaápaápaí á e faáhinga naé lahi énau mole.’
Ko e kaungāue á e puleánga fakafeituú, siteiti mo e fetulolo, óku nau ngāue vāofi pea mo e ngaahi kautaha fakakomunitī ke fakapapauí óku malu á e kainga ó Lāhainā í he énau foki mai á ia koe toko lahi taha óku nau kei fakamamahi mo fakaakeake mei he vela.
Óku fiemáu á e ngaahi ngofua ki he ngaahi sone óku fakaáta ke foki ki ai. Koe moúi pea mo e malu naé mahuínga taha í hono faka’atā á e úluaki sone á ia ko e élia í he Kaniau Road í he áho 25 Sepitema. Naá nau fakaúli atu ki honau ngaahi feituú í he fanga kií kā tā pulu, pea koe kau hao moúi í he vela ó e áho 8 Áokosi naé óange kiate kinautolu ha ngaahi teunga maluí kakato pea mo e ngaahi kofu nima mo e meá manava ke maluí kinautolu mei he efu mo e ngaahi veve fakatuútamaki.
Ko e faáhinga naá nau fili ke óua é tui á e ngaahi teunga maluí naá nau lava pe ó tuú í he hala pea fakahinohino ki he kaungāue ófa mei he Southern Baptist Disaster Relief pe Samaritan’s Purse ke nau fekumi maá kinautolu í he ngaahi fokotuúnga efu. Naé í ai foki mo e kau ngāue mei he tafaáki fakamoúi lelei mo e ngaahi tokoni fakaeongo ke fakahoko ha tokoni. Í he foki atu á e kainga, koe niíhi naé tō honau loímata.
Neongo á e kei mamahi mo e lahi á e maumau, naé hā mahino á e kamata á e fakaakeake í Maui mo e ngaahi feitu’u kehe. Kuo laui miliona á e ngaahi paánga moe tokoni kuo aútaki mai. Náe fokotuú é he Éiki Kovana ó Hawaii, Josh Green á e áho 8 Ókatopa koe áho ia ke toe fakaátā ai á Maui ki he kau folau éveéva í he fakaámu é toe lahi ange ai ha ngaahi maúánga ngāue. Pea koe kau mataotao á e FEMA kuo nau aú tonu ki Maui mo Oáhu ó ááhi ki he ngaahi ápi laka hake í he 6,200 ke fakapapauí ko e kau hao moúi ó kau ki ai pea mo e niíhi naá nau hiki fakataimi é í ai haá nau faingamalie ke kole tokoni ki he tokoni fakatamaki ‘a e FEMA.
Í he 11 Ókatopa, naé tali ai é he FEMA mo e U.S. Small Business Administration ó laka hake í he $195.9 miliona á e tokoni á e fetulolo ki he kainga Maui pea mo e ngaahi pisinisi naé uesia í he vela lahi.Ko e fika ko ia óku kau ki ai á e $165.1 miliona á ia ko e nō ki he fatamaki á e SBA óku taimi loloa kae totongi tupu maúlalo ki he kau maú ápi, kau nofo totongi mo e ngaahi pisinisi pea laka hake í he $30.8 miliona á e tokoni á e FEMA ki he ngaahi ápi laka hake í he 6,300 í he Vahefonua Maui ke toe langa pe monomono ho nau ngaahi ápi nofoánga. Óku kau atu ki he tokoni á e FEMA á e tokoni fale nofoánga laka hake í he $14.6 miliona pea $16.1 miliona ke tokoni ki he ngaahi fakamole kehe felaveí mo e fakatamaki ó hangē ko e ngaahi moúa fakafaitoó, ngaahi fiemaú vivili, ngaahi koloa fakataau taha mo hono ngaahi pe fetongi ó e ngaahi meálele
Ko e konga e taha ó e fakaakeake ‘a ia é fiefia ai á e fanau ako, ngaahi matuá pea mo e kau tauhi fanau ko e fakalakalaka lahi í he ngāue ke í ai ha fetongi fakataimi ki he ako sií King Kamehameha III , á ia naé fakaáuha ósi é he vela. Kuo fakafatongiaí ‘e he FEMA á e Corps of Engineers ke fokotuútu’u pea mo tokangaí hono fokotuú ó ha ápiako fakataimi í he fengāueáki pea mo e Potungāue Ako á Hawaii. Óku hokohoko atu á e FEMA pea mo e ngaahi vaá fengaueáki á e fetulolo ke tokoni ki he siteiti pea mo e vahenga í he ngaue fakataha ki ha fakaleleiánga tuúloa maáe fanau ako ó Maui Hihifo.
Ko e Kolosi Kula á Ámelika, kuo nau ómai á e tokoni fakapaánga ko e $11.3 miliona ke tokoni ki he kau hao moúi í he ngaahi fiemaú hangē ko e houa kai; faitoó; fefonongaáki; fetongi ó e ngaahi naunau fakafaitoó hange ko e misini CPAP; ngaahi fiemaú ki he nofoánga pea mo e vala. Kuo toe óatu é he kautaha á e $44,000 ko e fakamole ki he fefonongaáki ki he ngaahi famili é toko 23.
Í he ngāue lahi, kuo takimuá ai á e Kolosi Kula í hono fakahoko á e tokoni ki he ngaahi nofoánga fakavavevave í he Vahenga Maui. Ko e puleánga fakavahenga, Kolosi Kula mo e ngaahi kautaha taau taha óku nau fengaueáki mo e Council for Native Hawaiian Advancement í he polokalama tokoni ki he nofoánga, á ia ko e feinga ki he kakai fakalotofonua ke nau fakaátā atu ho nau ngaahi ápi nofoánga, ngaahi loki íkai ke ngaueáki pe ko ha ngaahi nofoánga totongi ki he niíhi naé hao moúi. Ko e kií polokalama áhiáhi ko éni óku totongi ai ki he kau maú ápi á e $375 ki he toko taha kotoa pe te nau nofo- pe ko e lahi taha ko e $1,500 í he mahina í he mahina é ono. Koe taumuá ke nofo fakataha á e ngaahi famili mo e ngaahi kaungāmeá pea ofi ki he ngaahi akoánga, lotu mo e ngaahi falekoloa.
Óku tanaki mai mo e toe faáhinga é ua á e nō á e FEMA ki he ngaahi nofoánga fakataimi ki he kainga ó Maui naá nau kole nō. Í he malumalu ó e polokalama lisi hangatonu (Direct Lease), óku totongi é he FEMA ke nau lisi á e ngaahi fale ke ngaueáki é he niíhi naé hao moúi. Í he polokalama Lisi Fakafamili mo e Monomono ( Multi-Family Lease and Repair) é fokotuútuú é he FEMA ke monomono á e ngaahi falenofoánga ó e kau maú ápi ka nau fakaatā ke nofo ai á e kau kole nofoánga. Ko e Vahenga Maui, ko e Siteiti ó Hawaiʻi, FEMA pea mo e sekitoa taau taha óku nau kumi ki he kau maú ‘a pi ó e ngaahi nofoánga óku malava ke nofo totongi ai á e ngaahi famili mo e niíhi taau taha í he ongo polokalama ni.
Ko e konga ó e tafaáki faingataá ó e fakaakeake, óku tokoni ai á e Corps of Engineers ki he Vahenga Maui í hono tanaki mai mei he kau maú ápi á e ngaahi foomu fakangofua ke hū ki he ngaahi feituú taau taha kimuá ia pea toki fakahoko á hono toó ó e ngaahi veve lalahi. Lolotonga ia, ko e Environmental Protection Agency óku nau siofi á e tuúnga ó e éa, pea fakahoko á e ngaahi tokoni ki hono sivií ó e maúánga vai mo hono toó ó e ngaahi meá fakatuútāmaki mei he vela í he ngaahi ápi ó tokoni mai ki ai á e kaungāue í he ílo fakafonua í Lāhainā. Kuo ósi ááhi mo toó é he EPA á e ngaahi naunau fakatuútamaki mei he ngaahi ápi ofi í he 1,100.
Í hono fakakatoa, kuo tuku atu é he FEMA á e ngaahi fatongia ngaue é 72 ki he ngaahi kautaha fetulolo kotoa pe naé ui ke nau tokoni í he hili á e vela lahi. ‘I he éne aú ki he áho 9, Ókatopa, kuo laka hake í he $510 miliona kuo vaheí é he FEMA ki he ngaue ko ia. Í he paánga fakakātoa ko ia, laka hake í he $492.7 miliona koe tokoni fakahangatonu á e fetulolo ki he kole mei he siteiti. Ko e lahi taha ó e paánga ko ia-feúnga mo e $400 miliona – ki he ngāue óku fakahoko é he Corps of Engineers. Ko e $17.3 miliona leva naé vaheí ki he ngaahi ngāue tokoni ki he fakahoko ngāue á e FEMA..
Ko e kau hao moúi kotoa pe óku nau palani ke toe monomono ho nau ngaahi ápi naé maumauí, óku fakaafeí atu kimoutolu ke mou fakataha pea mo e kau mataotao á e FEMA, á ia óku nau ááhi ki he ngaahi falekoloa koloa naunau langa í Maui ke vahevahe fanga kií founga é tokoni ki he langa.
Pea ko e niíhi naé teéki ke nau tohi kole ki he tokoni fakatamaki á e FEMA, óku kei taimi pe. Óku toki ngata ki he áho Tuápulelulu 9, Novema á e kole tokoni ki he FEMA ki he ngaahi tokoni taau taha pea ki he U.S. Small Business Administration í he nō ki he fakatamaki ki he ngaahi maumau á e ngaahi koloa. Ki ha fakamatala lahi ange ki he ngaahi founga ke kole tokoni ai, ááhi ki he fema.gov/disaster/4724.
Í he hoko atu á e fakaakeake ki he māhina hono tolu, ko e ola ó e ngaahi ngāue tokoni lahi óku hā mahino mei ai á e lahi hono ngaahi pole.
Ko e taha ó e ngaahi fakaílonga ó e ámanaki óku haú ia mei he fuú ákau íloa taú é 150 ko e banyan í Lāhainā , á ia óku pehē ko e lahi taha í hono faáhinga í he Íunaite Setete. Ko e fuú ákau fute 60 ko éni á ia ko ha mātanga í loto kolo ofi ki he fale hopo, naé maumauí lahi é he vela.Kuo momoa hono lau í he laá pea ko e konga hono ngaahi sino kuo aú ki he malala. Ko e kainga óku nau nofo ai pea mo e kau mataotao ki he úluákau kuo nau tokangaí ia ke toe moúi, áki hono fuífuí í he áho kotoa pea mo ái ki ai á e ngaahi fafanga kelekele lelei.
Í he ngaahi uike kuoósi, naé ási á e ngaahi huli foóu í he sino mo e ngaahi muka lanu mata mei he fuú ákau lahi taha ni á ia óku ne úfiúfi ha vaeuaí éka.
Ki he ngaahi fakamatala fakamuimui taha ki he ngaahi ngaue ki he fakaakeake mei he vela lahi í Maui,ááhi ki he mauicounty.gov, mauirecovers.org mo e fema.gov/disaster/4724. Muimuií á e FEMA í he mitia fakasosiale: @FEMARegion9 mo e facebook.com/fema.